Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie

WODY

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie obejmuje swym zasięgiem działania dwa regiony wodne: region wodny Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego oraz region wodny Ücker.
Największą rzeką regionu wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego jest rzeka Odra (219,5 km w granicach RZGW w Szczecinie - od ujścia Nysy Łużyckiej do ujścia do Roztoki Odrzańskiej) - druga pod względem długości (ogółem 854,3 km, w tym 92,4 od źródeł do ujścia do Opawy po stronie czeskiej) i wielkości przepływu rzeka w Polsce. Jest ona też największym i najzasobniejszym ciekiem regionu wodnego.
Rzeka Odra stanowi istotny element zagospodarowania przestrzennego kraju i występuje w dwóch układach infrastruktury technicznej, tj.:
- w gospodarce wodnej, jako jeden z wielu systemów wodnych,
- w systemie transportowym, jako element jednej z jego gałęzi.

Złożoność gospodarowania rzeką wynika z różnorodności jej zasobów, na które poza wodą składają się przede wszystkim:
- zabudowa hydrotechniczna drogi wodnej (regulacyjna, piętrząca oraz do pokonywania spadów),
- obiekty portów i stoczni rzecznych oraz przeładowni zakładowych,
- obiekty sportów wodnych i rekreacji,
- zbiorniki retencyjne, poldery, wały przeciwpowodziowe oraz tereny międzywala,
- zasoby mineralne koryta rzeki i terenów do niego przyległych,
- zasoby biologiczne (m.in. ryby, ptactwo oraz roślinność wodna i nadbrzeżna).

Do składników i potencjałów gospodarczych Odry należą również niematerialne wartości majątkowe, wśród których do najważniejszych należą walory krajobrazowe.
Są to bogate i różnorodne wrażenia estetyczne wynikające z powiązania rzeki ze środowiskiem przyrodniczym oraz architekturą miast, pejzażem wsi i osad nadrzecznych.
Poszczególne składniki przedmiotowe gospodarki odrzańskiej są własnością lub pozostają w gestii prawnej wielu podmiotów, m.in. administracji drogi wodnej, armatorów śródlądowych, stoczni rzecznych, organizacji przemysłowych, handlowych i usługowych, przedsiębiorstw gospodarki komunalnej oraz różnych jednostek organizacyjnych sektora prywatnego.
Gospodarka odrzańska pozostaje w różnorodnych powiązaniach z centralnymi i terenowymi organami administracji państwowej i samorządu terytorialnego, ośrodkami zarządzania, jednostkami organizacyjnymi kontroli środowiska oraz społecznymi inicjatywami gospodarczymi i ekologicznymi.
Poza opadami, hydrologię górnej i częściowo środkowej Odry kształtuje retencja zbiornikowa, polegająca na magazynowaniu wody w okresach przyboru i zasilania rzeki przy niskich stanach. Na pozostałym odcinku rzeki swobodnie płynącej, wielkość przepływu wody jest zmienna i uzależniona od wodności, zarówno całego roku, jak również poszczególnych jego części.

Obwałowania Odry i jej dopływów w obszarze RZGW w Szczecinie stanowią najważniejszy element ochrony przeciwpowodziowej. Pierwsze wzmianki o budowie lokalnych obwałowań pochodzą już z XIII w., natomiast zasadnicze ujednolicenie ochrony biernej na zagrożonych odcinkach rozpoczęto w II połowie XIX w., a zakończono je w latach 20-tych XX stulecia.
Obok wałów przeciwpowodziowych, system ochrony przeciwpowodziowej tworzą poldery. W wyniku przejścia fali powodziowej w lipcu 1997 r. zniszczeniu uległy odcinki wałów wzdłuż całego biegu rzeki i jej dopływów. Największe straty spowodowane były przerwaniami wałów. Zmieniły one warunki odpływu, kierując w wielu miejscach duże ilości wody na teren zawala. W przyszłości nie da się wyeliminować takiego zdarzenia losowego, jakim jest powódź. Można natomiast ograniczyć jej skutki, poprzez taką modernizację obwałowań oraz zwiększenie retencji zbiornikowej, aby wspólnie z innymi elementami systemu ochrony powodziowej skutecznie zabezpieczały chronione tereny.

Najważniejszym działem gospodarki odrzańskiej jest jej funkcja transportowa. Odrzańska Droga Wodna stanowi element ukształtowanego w procesie historycznym Odrzańskiego Korytarza Transportowego, funkcjonalnie związanego z obsługą wymiany towarowej, który wiąże aglomerację szczecińską i morsko-rzeczne porty ujścia Odry z aglomeracją wrocławską i górnośląską, za pośrednictwem drogi wodnej Wisła-Odra, z wielkopolskim obszarem gospodarczym, a poprzez kanały Odra-Havela i Odra-Szprewa, z aglomeracją berlińską oraz zachodnią częścią kontynentu europejskiego

Na prawie 180 km długości odcinku rz. Odra (wraz z rz. Odrą Zachodnią) stanowi granicę państwową pomiędzy Rzeczypospolitą Polską, a Republiką Federalną Niemiec. Stąd też, odcinek ten administrowany jest wspólnie, tzn. ze Strony polskiej, przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie, a ze Strony niemieckiej przez Dyrekcję Wodno-Żeglugową Wschód z siedzibą w Magdeburgu - poprzez jej jednostkę terenową Urząd Wodno-Żeglugowy Eberswalde.

Odcinek ujściowy Odry tworzy skomplikowany układ hydrograficzny - rzeka dzieli się tutaj na szereg ramion, odnóg i kanałów, co znacznie pogarsza warunki odpływu. Rzeka począwszy od wodowskazu w Gozdowicach (km 645,3) podlega wpływom cofki morskiej i wiatrowej. Odra na całym odcinku w obszarze RZGW w Szczecinie jest rzeką żeglowną. W miejscowości Widuchowa dzieli się na Odrę Zachodnią i Odrę Wschodnią zwaną w końcowym odcinku Regalicą. Jako początek Odry Zachodniej przyjmuje się jaz w miejscowości Widuchowa. Od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) na długości 161,7 km rzeka Odra jest rzeką graniczną stanowiąc granicę polsko-niemiecką.

Największe dopływy Odry w regionie to rzeki: Pliszka (59,5 km), Ilanka (54,2 km), Myśla (95,6 km), Kurzyca (22,3 km), Słubia (30,2 km), Rurzyca (44,4 km), Tywa (44,6 km), Płonia (74,3 km), Ina (129,1 km), Gunica (24,4 km), Gowienica (47,8 km).

Położone w obszarze Przymorza rzeki w obszarze działania RZGW w Szczecinie charakteryzują się dużymi spadkami średnimi oraz licznymi przełomami powstałymi tam gdzie rzeka skraca sobie drogę do ujścia, przerzynając się gwałtownie przez wzniesienia terenu. W przełomach tych spadek wody jest zazwyczaj duży, prąd szybki, a na dnie zalegają głazy. Rzeki Przymorza są niezwykle malownicze i zasobne w ryby łososiowate; są też krainą pstrąga i lipienia.

Największe rzeki Przymorza to: Świna, Dziwna (36,0 km), Rega (167,8 km), Parsęta (127,1 km) wraz z Radwią (83,0 km), Czerwona (26,6 km), Wieprza (111,7 km) wraz z największym dopływem Grabową (71,3 km) uchodzące do morza Bałtyckiego, na przestrzeni około 190 km wybrzeża morskiego położonego w regionie.

Ponadto w granicach regionu wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego znajduje się rozległy akwen przymorski. Zalew Szczeciński o łącznej powierzchni 687 km² z czego polska część stanowi 410 km². Granica państwowa pomiędzy Niemcami i Polską przebiega z północy na południe i dzieli ten akwen na dwie części: zachodnią - Mały Zalew i wschodnią - Wielki Zalew. Akwen ten charakteryzuje się specyficzną hydrochemią wód, która kształtuje się pod wpływem dopływu wód śródlądowych i wymiany wód z morzem. Napływ wody z Bałtyku uzależniony jest od kierunku i szybkości wiatru, stanu morza, ciśnienia atmosferycznego i poziomu wody w Zalewie. Na polskiej części Zalewu przebiega tor wodny prowadzący ze Świnoujścia do Szczecina. Przeciętne głębokości stale pogłębianego toru wynoszą około 10-11m, a jego długość w obrębie Zalewu - 20 km. Osady wydobywane przy pogłębianiu toru stanowią istotny problem dla regionu. Brak jest jednak systematycznych badań i faktycznej oceny wpływu składowanych refulatów na środowisko. Tor wodny wywiera bardzo istotny wpływ na wymianę wód pomiędzy Wielkim Zalewem i Zatoką Pomorską.

Zalew Szczeciński posiada olbrzymie znaczenie dla regionu. Jest to akwen o wysokiej wydajności rybackiej. Szczególny wpływ na ten akwen wywiera gospodarka morska, ze względu na istniejący na jego obszarze zespół portowy Szczecin-Świnoujście. Głównym dopływem Zalewu Szczcecińskiego jest rzeka Odra. Odpływ wód z tego zalewu odbywa się trzema cieśninami: Świną i Dziwną do Zatoki Pomorskiej oraz Pianą do Zatoki Greifswaldzkiej.

Zatoka Pomorska stanowi ważny obiekt polskiej gospodarki morskiej. Przebiegają przez nią tory nawigacyjne, prowadzące do dużego zespołu portowego Szczecin-Świnoujście, a także do mniejszych portów Pobrzeża Szczecińskiego i Pobrzeża Słowińskiego. U brzegów Zatoki znajdują się liczne atrakcyjne uzdrowiska i miejscowości wypoczynkowe, dla których istotnym czynnikiem w rozwoju turystyki jest czystość wód Zatoki.

Zatoka Pomorska stanowi część estuarium Odry, jest akwenem charakteryzującym się zmiennymi warunkami hydrochemicznymi, wywołanymi wzajemnym oddziaływaniem wód śródlądowych i morskich. W obszarze regionu znajduje się ponad tysiąc jezior, z czego 111 o powierzchni powyżej 50 ha (0,5 km²). Największe jeziora w regionie to: Dąbie (56 km²), Miedwie (35,3 km²), Jamno (22,4 km²), Bukowo (17,5 km²). Są to przeważnie jeziora rynnowe, jedynie wzdłuż wybrzeża Bałtyku występują jeziora przybrzeżne.

W regionie wodnym Ücker oprócz śródpolnych oczek wodnych, nie występują żadne znaczące cieki czy zbiorniki wodne.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Obszar RZGW w Szczecinie położony jest na terenie Pobrzeża Szczecińskiego, zachodniej części Pobrzeża Koszalińskiego oraz Pojezierza Zachodniopomorskiego. Niewielkie obszary Zarządu wysunięte najbardziej w kierunku południowo-zachodnim, wchodzą już na tereny Pojezierza Lubuskiego.

LUDNOŚĆ I OBSZARY ZURBANIZOWANE

Ogółem w obszarze działania RZGW w Szczecinie zamieszkuje 1,62 mln ludności w tym 765,6 tys. w 9 gminach miejskich. Generalnie stopień zurbanizowania obszaru nie jest duży. Znajduje się tu około 3,4 tys. różnego rodzaju miejscowości w tym tylko 96 o liczbie ludności powyżej 1000 osób (łącznie 1,15 mln ludności) oraz w tym tylko 9 miast o liczbie ludności powyżej 20 tys. (łącznie 774,2 tys.). Miasta o największej liczbie ludności to: Szczecin - 407 tys., Koszalin - 107 tys., Stargard Szczeciński - 72 tys., Kołobrzeg - 47 tys., Świnoujście - 40 tys., Police - 34 tys., Białogard - 24 tys., Goleniów - 23 tys., Gryfino - 23 tys. Gęstość zaludnienia 79 mieszkańców na 1km² na całym obszarze.

PRZEMYSŁ

Obszar RZGW w Szczecinie wykorzystywany jest gospodarczo w różnorodny sposób. Znajdują się tutaj duże aglomeracje, porty morskie i rzeczne, śródlądowe i morskie drogi wodne, przemysł i rolnictwo.

Znajduje się tu przemysł paliwowo-energetyczney (Elektrownie "Dolna Odra" w Nowym Czarnowie, Elektrownie "Pomorzany" i "Szczecin" w Szczecinie), produkcji nawozów sztucznych (Zakłady Chemiczne Police, Zakłady Produkcji Nawozów Sztucznych "Fosfan" w Szczecinie, spożywczy (np. duże fermy hodowlane w Kołbaczu i Smardzku, zakłady przetwórstwa spożywczego Agryf w Szczecinie, Polmos i Browary w Szczecinie, Koszalinie i Połczynie, liczne zakłady przetwórstwa rybnego zlokalizowane głównie w nadmorskiej części regionu ale i nie tylko). Również przemysł lekki (zachodniopomorskie), elektrotechniczny i elektryczny jak i wydobywczy (ropa naftowa, gaz ziemny i kruszywo) ma już pewne tradycje na tym terenie. W regionie położone są duże porty morskie: w Szczecinie (mogą wpływać statki o zanurzeniu 9,15 m ) i w Świnoujściu (max. wielkość zanurzenia statków do 12,8 m) oraz małe porty morskie w Policach, Stepnicy, Kołobrzegu i Darłowie mogące przyjmować statki o max. zanurzeniu odpowiednio: 9,15; 3,0; 4,5; 7,5 m. Znajduje się tu też największa w Polsce stocznia - Stocznia Szczecińska, która w ciągu sześciu dekad istnienia zbudowała ponad 680 statków, od prostych parowców po skomplikowane i jedyne na świecie chemikaliowce, papierowce czy jednostki typu Con-Ro, budząc uznanie rodzimych i zagranicznych armatorów i podmiotów branży okrętowej. W wyniku ostatnich decyzji gospodarczych - Stocznia zaprzestała swej działalności statutowej.

Położenie wielu miast nad brzegiem Bałtyku (długość granicy morskiej obszaru działania RZGW w Szczecinie wynosi 190km) dało możliwość rozwinięcia rybołówstwa i stworzenia bazy rybackiej (Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg, Darłowo).

ROLNICTWO

Struktura obszarowa gospodarstw w tym obszarze, należy do jednej z najlepszych w kraju; średnia wielkość indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi 15,3 ha, podczas gdy w kraju kształtuje się na poziomie 7,4 ha. Udział gospodarstw dużych (15-50 ha) wynosi 17,3% a bardzo dużych (pow.50 ha) - 5,8%. Jest to proces korzystny, prowadzi bowiem do powstania gospodarstw wysokotowarowych zdolnych do konkurencji z gospodarstwami Unii Europejskiej.
Główną pozycję w produkcji roślinnej zajmuje uprawa zbóż. W regionie dominują 2 rodzaje gleb: gleby bielicowe wytworzone z piasków i żwirów różnej genezy i gleby zaliczane do brunatnych wyługowanych, wytworzone z piasków naglinionych i glin zwałowych lekkich. Wzdłuż wybrzeża występuje niewielki procent gleb brunatnych właściwych. Taki stan rzeczy znajduje odbicie w zagospodarowaniu rolniczym tego terenu. Środkowy pas regionu, to obszar uprawy żyta i ziemniaków, południowo-zachodnia część woj. zachodniopomorskiego po północno-zachodnią część woj. lubuskiego to żyzne ziemie pszenno-buraczane. Zaś obszar nadmorski to głównie uprawy jęczmienia, owsa, roślin pastewnych oraz łąk i pastwisk.
Chociaż powierzchnia upraw ekologicznych wzrosła w ostatnich latach o ponad 60%, to nadal jest to niewielki obszar.

LASY

Urozmaicona rzeźba terenu, korzystne warunki bioklimatyczne, różnorodność gleb i warunki wodne spowodowały urozmaicenie tego terenu pod względem szaty roślinnej. Dość znaczny procent powierzchni regionu zajmują lasy (ponad 30%). Przeważają tu lasy bukowe typu nizinnego, dąbrowy, lasy łęgowe (mała enklawa wzdłuż Odry), niewielki obszar zajmują bory sosnowe i mieszane. Wybrzeże Bałtyku to roślinność wydm nadmorskich, natomiast w okolicach Szczecina i Koszalina występują torfowiska i lasy olszowe.

OBSZARY CHRONIONE

Obszar działania RZGW w Szczecinie wyróżnia się szczególnym bogactwem przyrody i pięknem krajobrazu. Znajduje się tu jeden park narodowy - Woliński Park Narodowy o powierzchni 9000 ha oraz otuliny dwóch (Wolińskiego i Ujścia Warty), ponadto 9 parków krajobrazowych i około 80 rezerwatów przyrody. Dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt, czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych całej Europy utworzono 21 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 41 specjalnych obszarów ochrony siedlisk w ramach Sieci Natura 2000.
W Szczecinie, Przelewicach, Glinnej utworzono ogrody dendrologiczne z cenną roślinnością rodzimą i egzotyczną.